Warschau en Krakau zijn populaire stedentrips, maar wie écht een unieke Poolse stad wil zien, moet naar Lodz. De filmhoofdstad van Polen en voormalig industrieel centrum, vindt zichzelf opnieuw uit.

Op het eerste gezicht is het geen goede combinatie: scherpe scharen en alcohol. Toch is het druk in Brush, een ‘kapper by day, cocktailbar by night’ in het centrum van Lodz, de creatieve hoofdstad van Polen. Mannen met glimmend haar shaken cocktails voor afgebladerde bakstenen muren. ‘Dit is de beste cocktailbar van Lodz’, zegt Damien (22) die met zijn onderarm vol tatoeages op een van de ijzeren statafels leunt. Hij werkt in een andere bar en komt hier inspiratie opdoen.

Brush staat symbool voor het nieuwe Lodz, het is gevestigd in een voormalige katoenspinnerij waar nu bars en restaurants zitten. Vijftien jaar geleden was dit een slaperige stad, nu bruist het. Toch weten toeristen de centraal gelegen Poolse stad niet zo makkelijk te vinden als hoofdstad Warschau of het historische Krakau. Als je door de straten van Lodz loopt, hoor je vrijwel alleen Pools. En dat is onterecht. Want de derde stad van Polen, met z’n karakteristieke fabrieksgebouwen en prachtige oude stadsvilla’s, is uniek. Én ondergaat een indrukwekkende transformatie. ‘Tien jaar geleden leek het nog alsof iedereen Lodz was vergeten’, zegt barman Damien. ‘Alles was leeg, grijs en grauw. Door plekken zoals deze heeft de stad nieuw leven gekregen. Nu komen mensen terug vanwege de goedkope woonruimte en de universiteiten, er is weer volop creativiteit.’

Het OFF Piotrkowska-complex, waar Brush in zit, groeide uit tot een van de populairste plekken van de stad. Met cocktailbars, koffietenten, ambitieuze restaurants, kunstgalerieën en een club. De voortvarende burgemeester Hanna Zdanowksa is medeverantwoordelijk voor concepten zoals deze. Het afgelopen decennium werden met behulp van haar revitalisatieproject honderden vervallen (fabrieks)gebouwen opgeknapt en kregen ondernemers ruimhartig vergunningen. Met succes. Creatievelingen en jonge bedrijven verhuizen naar Lodz en vorig jaar ontving de stad 1 miljoen bezoekers, bijna het dubbele van het jaar daarvoor.

Wandelen door het centrum is een bijzondere ervaring. Oud en nieuw, vervallen en blinkend hip staan naast elkaar in dezelfde straat. Neem de statige Ulica Piotrkowska, de langste wandelstraat van Europa. Sierlijke opgeknapte villa’s en paleizen – ooit van fabriekseigenaren geweest – staan naast desolaat ogende fabriekspanden en communistische blokflats, waarvan het grauwe uiterlijk wordt opgevrolijkt door fantastische streetart. Het industriële verleden van de stad wordt nog eens benadrukt door fabrieksschoorstenen die – tot diep in het centrum – hoog de lucht in steken.

Cafés, alternatieve boekhandels, boetiekjes, restaurants, clubs; het leven van Lodz speelt zich af langs deze wandelstraat zonder einde. Licht verveelde riksjarijders pendelen bezoekers van de ene kant naar de andere en doordat het louter wandelgebied is, is de sfeer hier bij mooi weer haast mediterraan. Loop ’s avonds langs de terrasjes en je hoort een eindeloos geroezemoes. Tomasz Koralewksi woont al heel zijn leven in Lodz en werkt voor het toeristenbureau. Hij gaat enthousiast voor door de Ulica Piotrkowska. ‘Kijk, dit was vijf jaar geleden nog vervallen en hier zaten grote gaten in de weg.’ Op een plein vol winkels en terrasjes: ‘Hier was twee jaar geleden nog niks, ik heb het helemaal zien opbloeien.’

Ulica Piotrkowska heeft iets weg van een filmset, een prachtig decor. Maar loop eens achterom bij een van de kleurige paleizen, en je staat zomaar op een aftands binnenpleintje, met muren vol graffiti. Geen wonder dat de stad geliefd is bij filmmakers en de bakermat is van de Poolse filmindustrie. Een van de beste filmscholen ter wereld staat in Lodz, grootmeesters als Roman Polanski en Krzysztof Kieslowski leerden hier het vak. De Amerikaanse cultregisseur David Lynch noemde Lodz zelfs zijn favoriete stad en was jaren in gesprek om zijn filmstudio naar de oude elektriciteitscentrale EC1 te verplaatsen. Het lukte niet, nu zit in EC1 een planetarium en een wetenschapsmuseum voor kinderen. Filmliefhebbers halen hun hart op in het Lodz Filmmuseum – gehuisvest in het voormalige paleis van een textielmagnaat – en slapen in een van de leukste hotels in van de stad: Stare Kino, waar elke kamer een ander filmthema heeft en je gratis filmklassiekers kunt kijken in de kelderbioscoop.

‘Ik ben blij dat de stad weer opleeft’, zegt Koralewski in het populaire lunchrestaurant Spóldzielnia. ‘De industriële revolutie maakte van Lodz de belangrijkste textielstad van het Russische Keizerrijk, waar de stad in die tijd onder viel. Maar de 20ste eeuw was verwoestend voor ons.’ Bezettingen door de Duitsers en de Sovjets deden de bloeiende textielindustrie vorige eeuw instorten. Met leegstand tot gevolg. De stad wist haar creatieve imago te behouden dankzij de vele studenten. Naast de filmschool heeft Lodz ook een muziekschool, kunstacademie en een technische universiteit.

Verderop is stadspark Priest Mill (Ksiezy Mlyn), waar Justyna Tomaszewska (39), medewerkster bij een centrum voor historisch erfgoed, haar vrije dagen het liefst doorbrengt. Haar familie woont al drie generaties in Lodz. Grootvader verhuisde begin 20ste eeuw met alles wat hij had naar de stad. Op zoek naar werk in een van de textielfabrieken. Het was haar vader die haar verliefd liet worden op de stad, zegt ze. ‘Hij zei vaak: Lodz is als een vrouw, al is ze is niet erg mooi. Maar wanneer je haar leert kennen, val je als een blok voor haar.’ Geduldig leidt Tomaszewska ons over de rustige paadjes. Priest Mill is het voormalige imperium van textielmagnaat Karol Wilhelm Scheibler en ooit omvatte dit complex 15 procent van het oppervlak van de stad. Naast de fabriek en woonruimtes voor de arbeiders omvatte het een school, twee ziekenhuizen, een brandweerkazerne en een winkel.

We lopen tussen de blokken arbeidershuisjes door, met gordijntjes en bloempotten voor de raampjes. Je waant je even in de 19de eeuw. ‘Nu staan hier sommige van de meest gewilde huizen’, zegt Tomaszewska. ‘Ik heb geprobeerd hier een huis te bemachtigen, maar de prijzen stijgen te snel.’ Het fabrieksterrein is nu een park en een rustige woonwijk. Op bankjes zitten oudere mensen hun krantje te lezen, op ligstoelen voor de koffiebarretjes lezen jonge mensen een boek. Het industriële verleden is nooit ver weg: de grote klok waar de arbeiders de aanvang van hun werkdag op konden zien, overwoekerde treinrails die dwars door het terrein lopen. ‘We eren ons verleden’, zegt Tomaszewska. ‘We verdoezelen het niet. De transformatie die we nu doormaken, bewijst dat we onszelf weer kunnen opbouwen.’

PRAKTISCHE INFORMATIE

• Lodz is een bedevaartsoord voor liefhebbers van street art. Door de meer dan 130 muurschilderingen, gemaakt door internationale kunstenaars, lijken de straten een openluchtmuseum. Urban Forms organiseert tours langs de kunstwerken, zie: urbanforms.org. Zelf ontdekken? Haal bij het toeristenbureau een kaart van alle werken, of download ’m online.

• Culturele festivals: Mei: International Ballet Festival, Se-Ma-For Film festival, stop-motionfestival. Juni: Good Taste Festival International Festival of Photography. Oktober: International Festival of Comics and Games Lodz Design Festival Light Move Festival, lichtinstallatiefestival. November: Triennial of Tapestry, driejaarlijks textielfestival Fashion Philosophy – Fashion Week.

• Industrieel erfgoed: Manufaktura: de voormalige textielfabriek van magnaat Israel Poznański is nu een groot winkelcentrum met onder meer de langste fontein ter wereld. Art_Inkubator: een centrum voor theater, kunst en muziek ineen. In deze oude fabriek vinden vaak kunstfestivals plaats.

• EC1: In deze oude elektriciteitscentrale zit nu een planetarium, wetenschapsmuseum en het Nationale Centrum voor Filmcultuur.

• Museum of Łódź: dit stadsmuseum huist in de prachtige oude villa van Israel Poznański.

• Herbst Palace: het oude paleis van de industriële families Herbst en Scheiber.

• Trein: Vanaf Amsterdam rijd je in 14 uur (€ 100 enkele reis) naar Lodz. Vanaf Berlijn Ostbahnhof trein je naar de Poolse stad Kutno. Vanaf daar met de bus of de trein naar het Łódź Fabryczna-station.